Vài nét về Di tích lịch sử cấp tỉnh: Mộ Tiền hiền làng Tiên Châu
Ngày 16/7/2020, UBND tỉnh Quảng Nam đã ban hành Quyết định số 1903/QĐ-UBND xếp hạng di tích lịch sử cấp tỉnh đối với di tích: Mộ Tiền hiền làng Tiên Châu, xã Bình Sa. Đây là sự ghi nhận xứng đáng về giá trị của công trình kiến trúc cổ và công lao của các bậc Tiền nhân đối với lịch sử hình thành và phát triển làng xã vùng đất Quảng Nam.
Toàn cảnh bên trong của Ngôi mộ
Theo tài liệu từ nguồn gia phả của Tộc Châu và một số tộc phái còn lưu giữ tại làng; vào khoảng đầu thế kỷ thứ 16, tổ tiên Chu Công Đình, vị thủy tổ của tộc Châu, quê ở xã Cổ Đạm (nay là xã Cương Giáng), huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh, được phái chỉ của triều đình đời vua Lê Thánh Tông vào Nam mở rộng bờ cõi vùng đất phương Nam, cùng với các tộc anh em, Ngài thủy tổ Châu Tộc Chu Công Đình đã đến vùng đất mới khai khẩn đất đai, quy dân lập ấp, xây dựng cơ sở và đặt tên làng là làng Tiên Châu thuộc trấn Quảng Nam, phủ Thăng Hoa (Thăng Bình ngày nay).
Với những công lao đóng góp của Ngài Chu Công Đình trong việc khai cơ lập ấp, lập lên làng Tiên Châu, toàn thể nhân dân và các tộc bạn trong làng đồng ý ký thành văn bản suy tôn vị thủy tổ Châu Tộc là Châu Văn Đình và sau đó Ngài đã được vua ban sắc phong là vị Tiền hiền của làng Tiên Châu.
Ngài Chu Công Đình mất được nhân dân trong làng an táng tại tổ 3 thôn Châu Khê. Lăng mộ của Ngài Châu Tiền hiền được xây dựng ở vị trí thuận lợi và chỉ dành riêng cho Ngài. Khu đất này bằng phẳng, rộng và cao. Từ khi Ngài được an táng ở đây theo lệ làng đã qua hơn 300 năm vùng đất này chỉ được an táng và xây lăng mộ cho Ngài Tiền hiền, những người trong làng từ trần sau đó cho đến nay chỉ được an táng phần đất rất xa với lăng mộ của Ngài.
Có thể nói, khu lăng Mộ của Ngài Tiền hiền Chu Công Đình được xây dựng rất to lớn, có lối kiến trúc theo văn hóa cổ, với những câu đối bằng chữ Hán được ghi trên lăng mộ của Ngài thủy tổ tộc Châu làng Tiên Châu cũng đã thể hiện được điều này. Đầu tiên đến với lăng mộ của Ngài ta sẽ bắt gặp trên môn ngoại mặt chính diện có ghi 2 câu đối bằng chữ Hán. Vào bên trong mặt sau của môn ngoại cũng có ghi 2 câu đối bằng chữ Hán.
Đứng trước ngôi mộ ta sẽ có cái nhìn bao quát về bức tường thành được xây dựng rất bề thế, uy nghiêm và rất cổ kính, với cách bố trí các hệ thống trụ cột liên hoàn rất kiên cố và được trang trí bởi các đường nét hoa văn trông thật đẹp mắt. Bức tường phía trước được bố trí 6 cây trụ cột trong đó 4 cây trụ được gắn 4 bông hoa sen trên đỉnh cột tượng trưng cho sự linh thiêng, cao quý, ngoài ra còn có ý nghĩa về âm dương ngũ hành và khuyên bảo tất cả con cháu của Ngài Tiền hiền phải có ý chí biết vươn lên trong cuộc sống. Bức tường phía trước được bố trí 2 cổng đi vào khu lăng mộ và ở giữa được các nghệ nhân đắp nổi hình con hổ dữ nhằm mục đích trấn giữ an toàn cho 2 lối đi vào và toàn bộ sự yên bình cho khu lăng mộ bên trong.
Đi vào khu lăng mộ ta bắt gặp một bức bình phong án ngữ trước phần mộ, nó có dạng hình cuốn thư với chiều dài 2m và cao khoảng 2,5m được trang trí sắc sảo ở 2 cánh cung 2 bên với những bông hoa sen thanh tao và trang nhã, trên đỉnh đầu của bức bình phong được trang trí những mái cong uốn lượng trông uyển chuyển và được gắn 2 con cá chép thể hiện sự đoàn kết, may mắn, sức mạnh và sự cao quý trong bức tranh cửu ngư quần tụ bên hoa sen, ngoài ra trong tâm linh người Việt còn quan niệm rằng đây cũng chính là phương tiện đi lại của các Ngài…
Mặt sau của bức bình phong này được đắp nổi các bông hoa sen với các chùm rễ kéo dài trong nước, đây là quan niệm theo thuyết âm dương, từ phần gốc, thân sen chìm trong nước, trong tối khuất thì thuộc âm, phần lá và hoa nở trên mặt nước, khoe hình sắc dưới ánh mặt trời là thuộc dương. Với ý nghĩa hội tụ đầy đủ trong mình ý nghĩa triết học - nhân sinh cao quý, ý nghĩa về âm dương ngũ hành và sức vươn dậy của một ý chí sống mãnh liệt như dân tộc Việt Nam nói chung và nhân dân làng Tiên Châu nói riêng. Đây cũng chính là ý nghĩa triết lý về cuộc sống của con người ở hai hoàn cảnh trái ngược nhau và dù hoàn cảnh như thế nào chúng ta cũng phải cố gắng vươn lên và ngẩng cao đầu như một bông hoa sen kia vươn lên trong nắng.
Hai bên tả hữu của bức bình phong cũng được bố trí các linh vật ngồi trấn giữ và đem lại sự bình an cho toàn khu lăng mộ. Nằm sau bức bình phong là gian hậu tẩm. Khi đi vào hậu tẩm, hai bên tả hữu có cặp câu đối chữ Hán.
Hậu tẩm là nơi an vị thi hài của Ngài. Hậu tẩm là một hình chữ nhật có diện tích 12m2. Hậu tẩm không có mái che, bức tường của hậu tẩm được làm theo kiểu “mái chồng diêm” và có nét kiến trúc, mỹ thuật có giá trị thẩm mỹ cao. Hai đầu hậu tẩm và tấm bia đá cổ ở đầu hậu tẩm có đắp nổi hình tượng con dơi ngậm đồng tiền theo triết lý phương Đông cầu mong phúc tài lộc sẽ mang đến. Bên trong hậu tẩm có nấm mồ được xây kín theo lối kiến trúc cổ, nấm mộ có dạng hình chữ nhật, được xây bằng vật liệu vôi vữa, có chiều dài 2m; chiều rộng 1,2m; cao 0,4m. Toàn bộ nấm mộ được quét bằng vôi trắng đã rêu phong.
Từ những ý nghĩa nêu trên đã làm nên giá trị lịch sử và ý nghĩa về mặt văn hóa rất riêng về lăng mộ của Ngài Tiền hiền Chu Công Đình. Một sự kết hợp hài hòa giữa nghệ thuật đắp nổi bằng vật liệu vôi vữa và cách bài trí các linh vật xung quang lăng mộ đã tạo nên một giá trị kiến trúc nghệ thuật rất riêng và rất độc đáo của di tích này.
Ngài Chu Công Đình là vị thủy tổ tộc Châu và được nhân dân trong làng tôn là bậc Tiền hiền của làng. Ông đã có công trong việc khai cơ lập ấp, lập lên làng Tiên Châu hình thành nên những cộng đồng dân cư trong công cuộc mở mang về phương Nam của những bậc tiền nhân, cha ông đi trước.
Tài năng và công lao của Ngài được nhân dân trong làng ghi nhớ và biết ơn sâu sắc. Những gì Ngài để lại cho con cháu hôm nay là một báu vật quý giá nhất để con cháu có sơ sở làm ăn sinh sống trên mảnh đất quê hương giàu truyền thống này. Ngôi mộ của Ngài thủy tổ tộc Châu, vị Tiền hiền Chu Công Đình làng Tiên Châu được nhân dân xây dựng tại tổ 3 thôn Châu Khê là nơi thể hiện rõ nét đạo lý “ Uống nước nhớ nguồn” của con cháu hôm nay đối với các bậc tiền nhân, cha ông đi trước./.